Η επέκταση της σφαίρας της εργασίας.

Η σφαίρα της εργασίας έχει επεκταθεί και προς τα έξω αλλά και προς τα μέσα.
Προς τα έξω γιατί έχει μεταμορφώσει τα τοπία των πόλεων σε χώρους που ορίζονται πλήρως από τις τιμές της λεγόμενης ελεύθερης αγοράς. Τα πάντα είναι εν δυνάμει προϊόντα.
Προς τα μέσα γιατί η ηθική της εργασίας έχει εισβάλει στο πυρήνα της ύπαρξης των ανθρώπων θέλοντας να ανασυνθέσει την ίδια τους τη δομή.

Στο βιομηχανικό μοντέλο, ο εργάτης θεωρούνταν επέκταση της μηχανής. Η νοημοσύνη βρισκόταν στην διαδικασία, αλλά ο ίδιος ο εργαζόμενος ήταν ανειδίκευτος, απαιτούνταν απ’ αυτόν να αποτελεί ένα “χαζό εξάρτημα”, που ακολουθεί οδηγίες. Ο εργαζόμενος έπρεπε να πουλάει την εργασία του προκειμένου να επιβιώσει, και το νόημα μπορούσε να βρεθεί στην καθαυτή δραστηριότητα της εργασίας, σαν ένα μέσο για την «επιβίωση της οικογένειας», σαν ένα τρόπο «κοινωνικής ενσωμάτωσης», σαν ένα τρόπο απόκτησης «ταυτότητας μέσω του κοινωνικού ρόλου». Αλλά η εξεύρεση νοήματος στο περιεχόμενο της εργασίας καθεαυτής αποτελούσε την εξαίρεση. Θα ήταν μια πράξη χωρίς λογική…

Στη σημερινή μετά-βιομηχανική εποχή σημειώνονται σημαντικές αλλαγές και αντιστροφές. Σήμερα ο εργαζόμενος θεωρείται δεδομένο ότι πρέπει να επικοινωνεί και να συνεργάζεται, να έχει «προσωπικότητα», να έχει την δυνατότητα να επιλύει προβλήματα. Απαιτείται, όχι μόνο να χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη του, αλλά και να αφιερώνει το σύνολο της υποκειμενικότητάς του, δηλαδή τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, του χαρακτήρα του, τις κλίσεις και τις δεξιότητες του. Οπωσδήποτε κάτι τέτοιο θεωρητικά αυξάνει την πιθανότητα να βρεθεί νόημα και εκπλήρωση μέσω της εργασίας, αλλά κάτι τέτοιο θα υποδείκνυε μια πολύ ρόδινη εικόνα που απέχει κατά πολύ από τον εφιάλτη της εργασιακή συνθήκης. Στο εσωτερικό π.χ. μιας εταιρείας το κάλεσμα για εκπλήρωση συχνά αντιφάσκει με την κενότητα των στόχων της ίδιας της εταιρείας, ειδικά όταν η αποδοτικότητα, ο βραχυπρόθεσμος σχεδιασμός και η μοναδική προσήλωση στην κερδοφορία, καταλαμβάνουν τις κεντρικές προτεραιότητες. Οι διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τις «ομάδες εργασίας» βρίσκονται σε ένταση με τις ιεραρχικές, φεουδαρχικού τύπου φύσης του μάνατζμεντ που βασίζεται σε μοντέλα αντικειμενικών στόχων (δηλαδή στόχοι του τύπου «πρέπει να επιτευχτεί αυτό!»). Η ψυχολογική πίεση και τα επίπεδα άγχους είναι πολύ υψηλά, καθώς ο εργαζόμενος (που είναι κακοπληρωμένος, με απλήρωτες υπερορίες και μηδέν εργασιακά δικαιώματα) έχει τώρα την πλήρη ευθύνη και εξαιρετικά υψηλούς στόχους. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αντί να εκμεταλλεύεται το σώμα του εργαζόμενου, όπως συνέβαινε στον βιομηχανικό καπιταλισμό, τώρα εκμεταλλεύεται την ψυχή και το πνεύμα του και τα νοσήματα που συνδέονται με το άγχος έχουν αντικαταστήσει τα βιομηχανικά ατυχήματα. Αλλά δεν τελειώνει εκεί: το μοντέλο της παραγωγικότητας και ο τρόπος σκέψης της αποτελεσματικότητας έχει φύγει από το εργοστάσιο για να επεκταθεί και σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της κοινωνίας. Δεν είναι ασυνήθιστο κάποιος να διαχειρίζεται τη ζωή του σύμφωνα με το ίδιο μοντέλο.

Οι ανθρώπινες σχέσεις, οι δημιουργικές δραστηριότητες ακόμα και οι πιο εσωτερικές επιθυμίες έχουν εμπορευματοποιηθεί. Τις περισσότερες φορές η κοινωνική θέση υποδηλώνεται με ορισμένες καταναλωτικές συνήθειες και αγορασμένα σύμβολα κοινωνικής τοποθέτησης (πχ ακριβό κινητό). Καθώς η πίεση στο εσωτερικό των χώρων εργασίας εντείνεται με το νεοφιλελεύθερο μοντέλο του υπέρανταγωνισμού, η μάθηση, η εκπαίδευση, η εξειδίκευση και άλλες απαραίτητες δραστηριότητες και δεξιότητες – προκειμένου να παραμείνει κανείς αποτελεσματικός στην δουλειά- έχουν εξαχθεί στον προσωπικό χρόνο.

Έτσι, η ηθική της εργασίας έχει επεκταθεί και υπάρχει μια εξελισσόμενη «Παρασκευοποίηση της κυριακής». Ο όρος «Παρασκευοποίηση της κυριακής» δηλώνει την συνεχόμενη ροή της εργασιακής συνθήκης η οποία δεν αποκόπτεται από την έλευση/παρουσία του σαββάτου ή της κυριακής. (Φυσικά και το μεγαλύτερο ποσοστό αργαζόμενων δουλεύει και σάββατο.) Με άλλα λόγια, οι αξίες και πρακτικές της εργασιακής σφαίρας, της σφαίρας της εργάσιμης εβδομάδας συμπεριλαμβανομένης της παρασκευής ή του σαββάτου, οριζόμενες από την αποδοτικότητα και την ανταγωνιστικότητα, έχουν κυριαρχήσει στην ιδιωτική σφαίρα, τη σφαίρα του τέλους της εβδομάδας, την κυριακή, που υποτίθεται ότι βρίσκεται έξω απ’ αυτή τη λογική.